Books

Text: तमभ्यतपत्तस्याभितप्तस्य मुखं निरभिद्यत यथाऽण्डं मुखाद्वाग्वाचोऽग्निर्नासिके निरभिद्येतं नासिकाभ्यां प्राणः ॥ प्राणाद्वायुरक्षिणी निरभिद्येतमक्षीभ्यां चक्षुश्चक्षुष आदित्यः कर्णौ निरभिद्येतां कर्णाभ्यां श्रोत्रं श्रोत्रद्दिशस्त्वङ्निरभिद्यत त्वचो लोमानि लोमभ्य ओषधिवनस्पतयो हृदयं निरभिद्यत हृदयान्मनो मनसश्चन्द्रमा नाभिर्निरभिद्यत नाभ्या अपानोऽपानान्मृत्युः शिश्नं निरभिद्यत शिश्नाद्रेतो रेतस आपः ॥ ४ ॥ He brooded over him. Of him so brooded over, the mouth came forth, just as is the case with an egg when it is hatched; from his mouth, speech ; and from speech, fire....

Text: स होवाच पितरं तत कस्मै मां दास्यसीति । द्वितीयं तृतीयं तँ होवाच मृत्यवे त्वा ददामीति ॥ 4॥ sa hovāca pitaraṃ tata kasmai māṃ dāsyasīti । dvitīyaṃ tṛtīyaṃ tam̐ hovāca mṛtyave tvā dadāmīti ॥ 4॥ 4. He said unto his sire, ‘father, to whom wilt thou give me’; he said this again and for the third time. To him, he said ‘unto Death do I give thee.’ Shankara’s Commentary: Thinking that, as being the duty of a good son, he should ward off the undesirable consequences, which might befall his father on account of the imperfection in the sacrifice, by even giving himself away and thus perfect the sacrifice, he approached his father and said to him, ‘father, to whom, i....

Text: दूरमेते विपरीते विषूची अविद्या या च विद्येति ज्ञाता । विद्याभीप्सिनं नचिकेतसं मन्ये न त्वा कामा बहवोऽलोलुपन्त ॥ ४ ॥ dūramete viparīte viṣūcī avidyā yā ca vidyeti jñātā | vidyābhīpsinaṃ naciketasaṃ manye na tvā kāmā bahavo’lolupanta || 4 || 4. These two are wide apart, mutually exclusive, leading to different ways, known as ignorance and knowledge. I regard Nachiketas as wishing for knowledge; desires, though numerous, have not shaken thee....

Text: इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयाँ स्तेषु गोचरान् । आत्मेन्द्रियमनोयुक्तं भोक्तेत्याहुर्मनीषिणः ॥ ४ ॥ indriyāṇi hayānāhurviṣayām̐ steṣu gocarān । ātmendriyamanoyuktaṃ bhoktetyāhurmanīṣiṇaḥ ॥ 4 ॥ 4. The senses, they say, are the horses; the objects which they perceive, the way; the atman, the senses and the mind combined, the intelligent call the enjoyer. Shankara’s Commentary: Those who are versed in the construction of chariots call the senses, such as the eye and the rest, horses, from the similitude of their drawing the body....

Text: स्वप्नान्तं जागरितान्तं चोभौ येनानुपश्यति । महान्तं विभुमात्मानं मत्वा धीरो न शोचति ॥ ४ ॥ svapnāntaṃ jāgaritāntaṃ cobhau yenānupaśyati । mahāntaṃ vibhumātmānaṃ matvā dhīro na śocati ॥ 4 ॥ That by which a mortal perceives, both in dream and in waking, by knowing that great all-pervading Ātman the wise man grieves no more. NOTE: Tranlsation and commentary is missing from the book. The alternate translation for the verse presented above is from Swami Paramananda....

Text: अस्य विस्रंसमानस्य शरीरस्थस्य देहिनः । देहाद्विमुच्यमानस्य किमत्र परिशिष्यते । एतद्वैतत् ॥ ४ ॥ asya visraṃsamānasya śarīrasthasya dehinaḥ | dehādvimucyamānasya kimatra pariśiṣyate | etadvaitat || 4 || 4. When this atman seated in the body escapes from the body what here remains? This verily is that. Shankara’s Commentary: Again, of this atman in the body, visramsamanasya escaping. Dehinah embodied. The meaning of the word visramsamana is explained by the expression dehat vimuchyamanasya (being free from the body); what here remains?...

Text: इह चेदशकद्बोद्धुं प्राक्शरीरस्य विस्रसः । ततः सर्गेषु लोकेषु शरीरत्वाय कल्पते ॥ ४ ॥ iha cedaśakadboddhuṃ prākśarīrasya visrasaḥ | tataḥ sargeṣu lokeṣu śarīratvāya kalpate || 4 || 4. If here he is able to know before the falling of the body, then in the worlds of created things, he becomes embodied. Shankara’s Commentary: If he is able to know and knows even during life, this Brahman the cause of fear, before the falling of the body, then he becomes freed from the bond of Samsara....

Text: Rig Veda Book 1 Hymn 4 सुरूपक्र्त्नुमूतये सुदुघामिव गोदुहे | जुहूमसि दयवि-दयवि || उप नः सवना गहि सोमस्य सोमपाः पिब | गोदा इद रेवतोमदः || अथा ते अन्तमानां विद्याम सुमतीनाम | मा नो अति खय आगहि || परेहि विग्रमस्त्र्तमिन्द्रं पर्छा विपश्चितम | यस्ते सखिभ्य आ वरम || उत बरुवन्तु नो निदो निरन्यतश्चिदारत | दधाना इन्द्र इद दुवः || उत नः सुभगानरिर्वोचेयुर्दस्म कर्ष्टयः | सयामेदिन्द्रस्य शर्मणि || एमाशुमाशवे भर यज्ञश्रियं नर्मादनम | पतयन मन्दयत्सखम || अस्य पीत्वा शतक्रतो घनो वर्त्राणामभवः | परावो वाजेषु वाजिनम || तं तवा वाजेषु वाजिनं वाजयामः शतक्रतो | धनानामिन्द्र सातये || यो रायो....

Text: Rig Veda Book 2 Hymn 4 हुवे वः सुद्योत्मानं सुव्र्क्तिं विशामग्निमतिथिं सुप्रयसम | मित्र इव यो दिधिषाय्यो भूद देव आदेवे जने जातवेदाः || इमं विधन्तो अपां सधस्थे दवितादधुर्भ्र्गवो विक्ष्वायोः | एष विश्वान्यभ्यस्तु भूमा देवानामग्निररतिर्जीराश्वः || अग्निं देवासो मानुषीषु विक्षु परियं धुः कषेष्यन्तो नमित्रम | स दीदयदुशतीरूर्म्या आ दक्षाय्यो यो दास्वते दम आ || अस्य रण्वा सवस्येव पुष्टिः सन्द्र्ष्टिरस्य हियानस्य दक्षोः | वि यो भरिभ्रदोषधीषु जिह्वामत्यो न रथ्यो दोधवीति वारान || आ यन मे अभ्वं वनदः पनन्तोशिग्भ्यो नामिमीत वर्णम | स चित्रेण चिकिते रंसु भासा जुजुर्वान यो मुहुरा युवा भूत || आ यो वना तात्र्षाणो न भाति वार्ण पथा रथ्येवस्वानीत | कर्ष्णाध्वा तपू रण्वश्चिकेत दयौरिव समयमानो नभोभिः || स यो वयस्थादभि दक्षदुर्वीं पशुर्नैति सवयुरगोपाः | अग्निः शोचिष्मानतसान्युष्णन कर्ष्णव्यथिरस्वदयन न भूम || नू ते पूर्वस्यावसो अधीतौ तर्तीये विदथे मन्म शंसि | अस्मे अग्ने संयद्वीरं बर्हन्तं कषुमन्तं वाजं सवपत्यंरयिं दाः || तवया यथा गर्त्समदासो अग्ने गुहा वन्वन्त उपरानभि षयुः | सुवीरासो अभिमातिषाहः समत सूरिभ्यो गर्णते तद वयो धाः ||...

Text: Rig Veda Book 3 Hymn 4 समित-समित सुमना बोध्यस्मे शुचा-शुचा सुमतिं रासि वस्वः | आ देव देवान यजथाय वक्षि सखा सखीन सुमना यक्ष्यग्ने || यं देवासस्त्रिरहन्नायजन्ते दिवे-दिवे वरुणो मित्रो अग्निः | सेमं यज्ञं मधुमन्तं कर्धी नस्तनूनपाद घर्तयोनिं विधन्तम || पर दीधितिर्विश्ववारा जिगाति होतारमिळः परथमं यजध्यै | अछा नमोभिर्व्र्षभं वन्दध्यै स देवान यक्षदिषितो यजीयान || ऊर्ध्वो वां गातुरध्वरे अकार्यूर्ध्वा शोचींषि परस्थिता रजांसि | दिवो वा नाभा नयसादि होता सत्र्णीमहि देवव्यचा वि बर्हिः || सप्त होत्राणि मनसा वर्णाना इन्वन्तो विश्वं परति यन्न्र्तेन | नर्पेशसो विदथेषु पर जाता अभीमं यज्ञं वि चरन्त पूर्वीः || आ भन्दमाने उषसा उपाके उत समयेते तन्वा विरूपे | यथा नो मित्रो वरुणो जुजोषदिन्द्रो मरुत्वानुत वा महोभिः || दैव्या होतारा परथमा नय रञ्जे सप्त पर्क्षासः सवधयामदन्ति | रतं शंसन्त रतमित त आहुरनु वरतं वरतपा दीध्यानाः || आ भारती भारतीभिः सजोषा इळा देवैर्मनुष्येभिरग्निः | सरस्वती सारस्वतेभिरर्वाक तिस्रो देवीर्बर्हिरेदं सदन्तु || तन नस्तुरीपमध पोषयित्नु देव तवष्टर्वि रराणः सयस्व | यतो वीरः कर्मण्यः सुदक्षो युक्तग्रावा जायते देवकामः || वनस्पते....

Text: Rig Veda Book 4 Hymn 4 कर्णुष्व पाजः परसितिं न पर्थ्वीं याहि राजेवामवां इभेन | तर्ष्वीम अनु परसितिं दरूणानो ऽसतासि विध्य रक्षसस तपिष्ठैः || तव भरमास आशुया पतन्त्य अनु सप्र्श धर्षता शोशुचानः | तपूंष्य अग्ने जुह्वा पतंगान असंदितो वि सर्ज विष्वग उल्काः || परति सपशो वि सर्ज तूर्णितमो भवा पायुर विशो अस्या अदब्धः | यो नो दूरे अघशंसो यो अन्त्य अग्ने माकिष टे वयथिर आ दधर्षीत || उद अग्ने तिष्ठ परत्य आ तनुष्व नय अमित्रां ओषतात तिग्महेते | यो नो अरातिं समिधान चक्रे नीचा तं धक्ष्य अतसं न शुष्कम || ऊर्ध्वो भव परति विध्याध्य अस्मद आविष कर्णुष्व दैव्यान्य अग्ने | अव सथिरा तनुहि यातुजूनां जामिम अजामिम पर मर्णीहि शत्रून || स ते जानाति सुमतिं यविष्ठ य ईवते बरह्मणे गातुम ऐरत | विश्वान्य अस्मै सुदिनानि रायो दयुम्नान्य अर्यो वि दुरो अभि दयौत || सेद अग्ने अस्तु सुभगः सुदानुर यस तवा नित्येन हविषा य उक्थैः | पिप्रीषति सव आयुषि दुरोणे विश्वेद अस्मै सुदिना सासद इष्टिः || अर्चामि ते सुमतिं घोष्य अर्वाक सं ते वावाता जरताम इयं गीः | सवश्वास तवा सुरथा मर्जयेमास्मे कषत्राणि धारयेर अनु दयून || इह तवा भूर्य आ चरेद उप तमन दोषावस्तर दीदिवांसम अनु दयून | करीळन्तस तवा सुमनसः सपेमाभि दयुम्ना तस्थिवांसो जनानाम || यस तवा सवश्वः सुहिरण्यो अग्न उपयाति वसुमता रथेन | तस्य तराता भवसि तस्य सखा यस त आतिथ्यम आनुषग जुजोषत || महो रुजामि बन्धुता वचोभिस तन मा पितुर गोतमाद अन्व इयाय | तवं नो अस्य वचसश चिकिद्धि होतर यविष्ठ सुक्रतो दमूनाः || अस्वप्नजस तरणयः सुशेवा अतन्द्रासो ऽवर्का अश्रमिष्ठाः | ते पायवः सध्र्यञ्चो निषद्याग्ने तव नः पान्त्व अमूर || ये पायवो मामतेयं ते अग्ने पश्यन्तो अन्धं दुरिताद अरक्षन | ररक्ष तान सुक्र्तो विश्ववेदा दिप्सन्त इद रिपवो नाह देभुः || तवया वयं सधन्यस तवोतास तव परणीत्य अश्याम वाजान | उभा शंसा सूदय सत्यताते ऽनुष्ठुया कर्णुह्य अह्रयाण || अया ते अग्ने समिधा विधेम परति सतोमं शस्यमानं गर्भाय | दहाशसो रक्षसः पाह्य अस्मान दरुहो निदो मित्रमहो अवद्यात ||...

Text: Rig Veda Book 5 Hymn 4 तवाम अग्ने वसुपतिं वसूनाम अभि पर मन्दे अध्वरेषु राजन | तवया वाजं वाजयन्तो जयेमाभि षयाम पर्त्सुतीर मर्त्यानाम || हव्यवाळ अग्निर अजरः पिता नो विभुर विभावा सुद्र्शीको अस्मे | सुगार्हपत्याः सम इषो दिदीह्य अस्मद्र्यक सम मिमीहि शरवांसि || विशां कविं विश्पतिम मानुषीणां शुचिम पावकं घर्तप्र्ष्ठम अग्निम | नि होतारं विश्वविदं दधिध्वे स देवेषु वनते वार्याणि || जुषस्वाग्न इळया सजोषा यतमानो रश्मिभिः सूर्यस्य | जुषस्व नः समिधं जातवेद आ च देवान हविरद्याय वक्षि || जुष्टो दमूना अतिथिर दुरोण इमं नो यज्ञम उप याहि विद्वान | विश्वा अग्ने अभियुजो विहत्या शत्रूयताम आ भरा भोजनानि || वधेन दस्युम पर हि चातयस्व वयः कर्ण्वानस तन्वे सवायै | पिपर्षि यत सहसस पुत्र देवान्त सो अग्ने पाहि नर्तम वाजे अस्मान || वयं ते अग्न उक्थैर विधेम वयं हव्यैः पावक भद्रशोचे | अस्मे रयिं विश्ववारं सम इन्वास्मे विश्वानि दरविणानि धेहि || अस्माकम अग्ने अध्वरं जुषस्व सहसः सूनो तरिषधस्थ हव्यम | वयं देवेषु सुक्र्तः सयाम शर्मणा नस तरिवरूथेन पाहि || विश्वानि नो दुर्गहा जातवेदः सिन्धुं न नावा दुरिताति पर्षि | अग्ने अत्रिवन नमसा गर्णानो ऽसमाकम बोध्य अविता तनूनाम || यस तवा हर्दा कीरिणा मन्यमानो ऽमर्त्यम मर्त्यो जोहवीमि | जातवेदो यशो अस्मासु धेहि परजाभिर अग्ने अम्र्तत्वम अश्याम || यस्मै तवं सुक्र्ते जातवेद उलोकम अग्ने कर्णवः सयोनम | अश्विनं स पुत्र्णं वीरवन्तं गोमन्तं रयिं नशते सवस्ति ||...

Text: Rig Veda Book 6 Hymn 4 यथा होतर्मनुषो देवताता यज्ञेभिः सूनो सहसो यजासि | एवा नो अद्य समना समानानुशन्नग्न उशतो यक्षि देवान || स नो विभावा चक्षणिर्न वस्तोरग्निर्वन्दारु वेद्यश्चनो धात | विश्वायुर्यो अम्र्तो मर्त्येषूषर्भुद भूदतिथिर्जातवेदाः || दयावो न यस्य पनयन्त्यभ्वं भासांसि वस्ते सूर्यो न शुक्रः | वि य इनोत्यजरः पावको.अश्नस्य चिच्छिश्नथत पूर्व्याणि || वद्मा हि सूनो अस्यद्मसद्वा चक्रे अग्निर्जनुषाज्मान्नम | स तवं न ऊर्जसन ऊर्जं धा राजेव जेरव्र्के कषेष्यन्तः || नितिक्ति यो वारणमन्नमत्ति वायुर्न राष्ट्र्यत्येत्यक्तून | तुर्याम यस्त आदिशामरातीरत्यो न हरुतः पततः परिह्रुत || आ सूर्यो न भानुमद्भिरर्कैरग्ने ततन्थ रोदसी वि भासा | चित्रो नयत परि तमांस्यक्तः शोचिषा पत्मन्नौशिजो न दीयन || तवां हि मन्द्रतममर्कशोकैर्वव्र्महे महि नः शरोष्यग्ने | इन्द्रं न तवा शवसा देवता वायुं पर्णन्ति राधसान्र्तमाः || नू नो अग्ने....

Text: Rig Veda Book 7 Hymn 4 पर वः शुक्राय भानवे भरध्वं हव्यं मतिं चाग्नये सुपूतम | यो दैव्यानि मानुषा जनूंष्यन्तर्विश्वानि विद्मना जिगाति || स गर्त्सो अग्निस्तरुणश्चिदस्तु यतो यविष्ठो अजनिष्ट मातुः | सं यो वना युवते शुचिदन भूरि चिदन्ना समिदत्ति सद्यः || अस्य देवस्य संसद्यनीके यं मर्तासः शयेतं जग्र्भ्रे | नि यो गर्भं पौरुषेयीमुवोच दुरोकमग्निरायवे शुशोच || अयं कविरकविषु परचेता मर्तेष्वग्निरम्र्तो नि धायि | स मा नो अत्र जुहुरः सहस्वः सदा तवे सुमनसः सयाम || आ यो योनिं देवक्र्तं ससाद करत्वा हयग्निरम्र्तानतारीत | तमोषधीश्च वनिनश्च गर्भं भूमिश्च विश्वधायसं बिभर्ति || ईशे हयग्निरम्र्तस्य भूरेरीशे रायः सुवीर्यस्य दातोः | मा तवा वयं सहसावन्नवीरा माप्सवः परि षदाम मादुवः || परिषद्यं हयरणस्य रेक्णो नित्यस्य रायः पतयः सयाम | न शेषो अग्ने अन्यजातमस्त्यचेतानस्य मा पथो वि दुक्षः || नहि गरभायारणः सुशेवो....

Text: Rig Veda Book 8 Hymn 4 यदिन्द्र परागपागुदं नयग वा हूयसे नर्भिः | सिमा पुरू नर्षूतो अस्यानवे.असि परशर्ध तुर्वशे || यद वा रुमे रुशमे शयावके कर्प इन्द्र मादयसे सचा | कण्वासस्त्वा बरह्मभि सतोमवाहस इन्द्रा यछन्त्या गहि || यथा गौरो अपा कर्तं तर्ष्यन्नेत्यवेरिणम | आपित्वे नः परपित्वे तूयमा गहि कण्वेषु सु सचा पिब || मन्दन्तु तवा मघवन्निन्द्रेन्दवो राधोदेयाय सुन्वते | आमुष्या सोममपिबश्चमू सुतं जयेष्ठं तद दधिषे सहः || पर चक्रे सहसा सहो बभञ्ज मन्युमोजसा | विश्वे त इन्द्र पर्तनायवो यहो नि वर्क्षा इव येमिरे || सहस्रेणेव सचते यवीयुधा यस्त आनळ उपस्तुतिं पुत्रं परावर्गं कर्णुते सुवीर्ये दाश्नोति नमौक्तिभिः || मा भेम मा शरमिष्मोग्रस्य सख्ये तव | महत ते वर्ष्णो अभिचक्ष्यं कर्तं पश्येम तुर्वशं यदुम || सव्यामनु सफिग्यं वावसे वर्षा न दानो अस्य रोषति | मध्वा सम्प्र्क्ताः सारघेण धेनवस्तूयमेहि दरवा पिब || अश्वी रथी सुरूप इद गोमानिदिन्द्र ते सखा | शवात्रभजा वयसा सचते सदा चन्द्रो याति सभामुप || रश्यो न तर्ष्यन्नवपानमा गहि पिबा सोमं वशाननु | निमेघमानो मघवन दिवे-दिव ओजिष्ठं दधिषे सहः || अध्वर्यो दरावया तवं सोममिन्द्रः पिपासति | उप नूनंयुयुजे वर्षणा हरी आ च जगाम वर्त्रहा || सवयं चित स मन्यते दाशुरिर्जनो यत्रा सोमस्य तर्म्पसि | इदं ते अन्नं युज्यं समुक्षितं तस्येहि पर दरवा पिब || रथेष्ठायाध्वर्यवः सोममिन्द्राय सोतन | अधि बरध्नस्याद्रयो वि चक्षते सुन्वन्तो दाश्वध्वरम || उप बरध्नं वावाता वर्षणा हरी इन्द्रमपसु वक्षतः | अर्वाञ्चं तवा सप्तयो....