Archive

Text: नैषा तर्केण मतिरापनेया प्रोक्तान्येनैव सुज्ञानाय प्रेष्ठ । यान्त्वमापः सत्यधृतिर्बतासि त्वादृङ्नो भूयान्नचिकेतः प्रष्टा ॥ ९ ॥ naiṣā tarkeṇa matirāpaneyā proktānyenaiva sujñānāya preṣṭha | yāntvamāpaḥ satyadhṛtirbatāsi tvādṛṅno bhūyānnaciketaḥ praṣṭā || 9 || 9. This idea cannot be reached by mere reasoning. This idea, Oh dearest, leads to sound knowledge, only if taught by another; thou hast reached it; Oh, thou art fixed in truth. May we find, Oh Nachiketas, a questioner like thee!...

Text: विज्ञानसारथिर्यस्तु मनःप्रग्रहवान्नरः । सोऽध्वनः पारमाप्नोति तद्विष्णोः परमं पदम् ॥ ९ ॥ vijñānasārathiryastu manaḥpragrahavānnaraḥ | so’dhvanaḥ pāramāpnoti tadviṣṇoḥ paramaṃ padam || 9 || 9. But the man who has a discriminating intellect for the driver and a controlling mind for the reins, reaches the end of the road, i.e., that highest place of Vishnu. Shankara’s Commentary: What that goal is, is now explained; but the man who has discerning intelligence for the driver, whose mind is under control, and who is clean, i....

Text: यतश्चोदेति सूर्योऽस्तं यत्र च गच्छति । तं देवाःसर्वे अर्पितास्तदु नात्येति कश्चन । एतद्वैतत् ॥ ९ ॥ yataścodeti sūryo’staṃ yatra ca gacchati | taṃ devāḥsarve arpitāstadu nātyeti kaścana | etadvaitat || 9 || 9. Whence also the sun rises and where he sets, on that, all the Devas depend. None certainly passes beyond that. This verily is that. Shankara’s Commentary: Moreover, that prana from which the sun rises and that where alone the sun every day sets, that prana....

Text: अग्निर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव । एकस्तथा सर्वभूतान्तरात्मा रूपं रूपं प्रतिरूपो बहिश्च ॥ ९ ॥ agniryathaiko bhuvanaṃ praviṣṭo rūpaṃ rūpaṃ pratirūpo babhūva | ekastathā sarvabhūtāntarātmā rūpaṃ rūpaṃ pratirūpo bahiśca || 9 || 9. As fire, though one, having entered the world, takes a separate form in respect of every form, so does the internal atman of all living things assume a form for every form and is outside all forms....

Text: न संदृशे तिष्ठति रूपमस्य न चक्शुषा पश्यति कश्चनैनम् । हृदा मनीषा मनसाभिक्लृप्तो य एतद्विदुरमृतास्ते भवन्ति ॥ ९ ॥ na saṃdṛśe tiṣṭhati rūpamasya na cakśuṣā paśyati kaścanainam | hṛdā manīṣā manasābhiklṛpto ya etadviduramṛtāste bhavanti || 9 || 9. His form stands not within the fold of vision. None sees him with the eye. By the intellect controlling the mind, and by constant meditation is he revealed. Whoso knows that becomes immortal....

Text: Rig Veda Book 1 Hymn 9 इन्द्रेहि मत्स्यन्धसो विश्वेभिः सोमपर्वभिः | महानभिष्टिरोजसा || एमेनं सर्जता सुते मन्दिमिन्द्राय मन्दिने | चक्रिं विश्वानि चक्रये || मत्स्वा सुशिप्र मन्दिभिः सतोमेभिर्विश्वचर्षणे | सचैषुसवनेष्वा || अस्र्ग्रमिन्द्र ते गिरः परति तवामुदहासत | अजोषा वर्षभं पतिम || सं चोदय चित्रमर्वाग राध इन्द्र वरेण्यम | असदित ते विभु परभु || अस्मान सु तत्र चोदयेन्द्र राये रभस्वतः | तुविद्युम्न यशस्वतः || सं गोमदिन्द्र वाजवदस्मे पर्थु शरवो बर्हत | विश्वायुर्धेह्यक्षितम || अस्मे धेहि शरवो बर्हद दयुम्नं सहस्रसातमम | इन्द्र ता रथिनीरिषः || वसोरिन्द्रं वसुपतिं गीर्भिर्ग्र्णन्त रग्मियम | होम गन्तारमूतये || सुते-सुते नयोकसे बर्हद बर्हत एदरिः | इन्द्राय शूषमर्चति ||...

Text: Rig Veda Book 1 Hymn 11 इन्द्रं विश्वा अवीव्र्धन समुद्रव्यचसं गिरः | रथीतमंरथीनां वाजानां सत्पतिं पतिम || सख्ये त इन्द्र वाजिनो मा भेम शवसस पते | तवामभि परणोनुमो जेतारमपराजितम || पूर्वीरिन्द्रस्य रातयो न वि दस्यन्त्यूतयः | यदी वाजस्य गोमत सतोत्र्भ्यो मंहते मघम || पुरां भिन्दुर्युवा कविरमितौजा अजायत | इन्द्रो विश्वस्यकर्मणो धर्ता वज्री पुरुष्टुतः || तवं वलस्य गोमतो.अपावरद्रिवो बिलम | तवां देवा अबिभ्युषस्तुज्यमानास आविषुः || तवाहं शूर रातिभिः परत्यायं सिन्धुमावदन | उपातिष्ठन्त गिर्वणो विदुष टे तस्य कारवः || मायाभिरिन्द्र मायिनं तवं शुष्णमवातिरः | विदुष टे तस्य मेधिरास्तेषां शरवांस्युत तिर || इन्द्रमीशानमोजसाभि सतोमा अनूषत | सहस्रं यस्य रातय उत वा सन्ति भूयसीः ||...

Text: Rig Veda Book 2 Hymn 9 नि होता होत्र्षदने विदानस्त्वेषो दीदिवानसदत सुदक्षः | अदब्धव्रतप्रमतिर्वसिष्ठः सहस्रम्भरः शुचिजिह्वो अग्निः || तवं दूतस्त्वमु नः परस्पास्त्वं वस्य आ वर्षभ परणेता | अग्ने तोकस्य नस्तने तनूनामप्रयुछन दीद्यद बोधि गोपाः || विधेम ते परमे जन्मन्नग्ने विधेम सतोमैरवरे सधस्थे | यस्माद योनेरुदारिथा यजे तं पर तवे हवींषि जुहुरेसमिद्धे || अग्ने यजस्व हविषा यजीयाञ्छ्रुष्टी देष्णमभि गर्णीहि राधः | तवं हयसि रयिपती रयीणां तवं शुक्रस्य वचसो मनोता || उभयं ते न कषीयते वसव्यं दिवे-दिवे जायमानस्य दस्म | कर्धि कषुमन्तं जरितारमग्ने कर्धि पतिं सवपत्यस्य रायः || सैनानीकेन सुविदत्रो अस्मे यष्टा देवानायजिष्ठः सवस्ति | अदब्धो गोपा उत नः परस्पा अग्ने दयुमदुत रेवद दिदीहि ||...

Text: Rig Veda Book 3 Hymn 9 सखायस्त्वा वव्र्महे देवं मर्तास ऊतये | अपां नपातंसुभगं सुदीदितिं सुप्रतूर्तिमनेहसम || कायमानो वना तवं यन मातॄरजगन्नपः | न तत तेग्ने परम्र्षे निवर्तनं यद दूरे सन्निहाभवः || अति तर्ष्टं ववक्षिथाथैव सुमना असि | पर-परान्ये यन्ति पर्यन्य आसते येषां सख्ये असि शरितः || ईयिवांसमति सरिधः शश्वतीरति सश्चतः | अन्वीमविन्दन निचिरासो अद्रुहो.अप्सु सिंहमिव शरितम || सस्र्वांसमिव तमनाग्निमित्था तिरोहितम | ऐनं नयन मातरिश्वा परावतो देवेभ्यो मथितं परि || तं तवा मर्ता अग्र्भ्णत देवेभ्यो हव्यवाहन | विश्वान यद्यज्ञानभिपासि मानुष तव करत्वा यविष्ठ्य || तद भद्रं तव दंसना पाकाय चिच्छदयति | तवां यदग्ने पशवः समासते समिद्धमपिशर्वरे || आ जुहोता सवध्वरं शीरं पावकशोचिषम | आशुं दूतमजिरं परत्नमीड्यं शरुष्टी देवं सपर्यत || तरीणि शता तरी सहस्राण्यग्निं तरिंशच्च देवा नवचासपर्यन | औक्षन घर्तैरस्त्र्णन बर्हिरस्मा आदिद धोतारं नयसादयन्त ||...

Text: Rig Veda Book 4 Hymn 9 अग्ने मर्ळ महां असि य ईम आ देवयुं जनम | इयेथ बर्हिर आसदम || स मानुषीषु दूळभो विक्षु परावीर अमर्त्यः | दूतो विश्वेषाम भुवत || स सद्म परि णीयते होता मन्द्रो दिविष्टिषु | उत पोता नि षीदति || उत गना अग्निर अध्वर उतो गर्हपतिर दमे | उत बरह्मा नि षीदति || वेषि हय अध्वरीयताम उपवक्ता जनानाम | हव्या च मानुषाणाम || वेषीद व अस्य दूत्यं यस्य जुजोषो अध्वरम | हव्यम मर्तस्य वोळ्हवे || अस्माकं जोष्य अध्वरम अस्माकं यज्ञम अङगिरः | अस्माकं शर्णुधी हवम || परि ते दूळभो रथो ऽसमां अश्नोतु विश्वतः | येन रक्षसि दाशुषः ||...

Text: Rig Veda Book 5 Hymn 9 तवाम अग्ने हविष्मन्तो देवम मर्तास ईळते | मन्ये तवा जातवेदसं स हव्या वक्ष्य आनुषक || अग्निर होता दास्वतः कषयस्य वर्क्तबर्हिषः | सं यज्ञासश चरन्ति यं सं वाजासः शरवस्यवः || उत सम यं शिशुं यथा नवं जनिष्टारणी | धर्तारम मानुषीणां विशाम अग्निं सवध्वरम || उत सम दुर्ग्र्भीयसे पुत्रो न हवार्याणाम | पुरू यो दग्धासि वनाग्ने पशुर न यवसे || अध सम यस्यार्चयः सम्यक संयन्ति धूमिनः | यद ईम अह तरितो दिव्य उप धमातेव धमति शिशीते धमातरी यथा || तवाहम अग्न ऊतिभिर मित्रस्य च परशस्तिभिः | दवेषोयुतो न दुरिता तुर्याम मर्त्यानाम || तं नो अग्ने अभी नरो रयिं सहस्व आ भर | स कषेपयत स पोषयद भुवद वाजस्य सातय उतैधि पर्त्सु नो वर्धे ||...

Text: Rig Veda Book 6 Hymn 9 अहश्च कर्ष्णमहरर्जुनं च वि वर्तेते रजसी वेद्याभिः | वैश्वानरो जायमानो न राजावातिरज्ज्योतिषाग्निस्तमांसि || नाहं तन्तुं न वि जानाम्योतुं न यं वयन्ति समरेऽतमानाः | कस्य सवित पुत्र इह वक्त्वानि परो वदात्यवरेण पित्रा || स इत तन्तुं स वि जानात्योतुं स वक्त्वान्य रतुथा वदाति | य ईं चिकेतदम्र्तस्य गोपा अवश्चरन परो अन्येन पश्यन || अयं होता परथमः पश्यतेममिदं जयोतिरम्र्तं मर्त्येषु | अयं स जज्ञे धरुव आ निषत्तो....

Text: Rig Veda Book 7 Hymn 9 अबोधि जार उषसामुपस्थाद धोता मन्द्रः कवितमः पावकः | दधाति केतुमुभयस्य जन्तोर्हव्या देवेषु दरविणं सुक्र्त्सु || स सुक्रतुर्यो वि दुरः पणीनां पुनानो अर्कं पुरुभोजसं नः | होता मन्द्रो विशां दमूनास्तिरस्तमो दद्र्शे राम्याणाम || अमूरः कविरदितिर्विवस्वान सुसंसन मित्रो अतिथिः शिवोनः | चित्रभानुरुषसां भात्यग्रे.अपां गर्भः परस्वा विवेश || ईळेन्यो वो मनुषो युगेषु समनगा अशुचज्जातवेदाः | सुसन्द्र्शा भानुना यो विभाति परति गावः समिधानं बुधन्त || अग्ने याहि दूत्यं मा रिषण्यो देवानछा बरह्मक्र्ता गणेन | सरस्वतीं मरुतो अश्विनापो यक्षि देवान रत्नधेयायविश्वान || तवामग्ने समिधानो वसिष्ठो जरूथं हन यक्षि राये पुरन्धिम | पुरुणीथा जातवेदो जरस्व यूयं पात … ||...

Text: Rig Veda Book 8 Hymn 9 आ नूनमश्विना युवं वत्सस्य गन्तमवसे | परास्मै यछतमव्र्कं पर्थु छर्दिर्युयुतं या अरातयः || यदन्तरिक्षे यद दिवि यत पञ्च मानुषाननु | नर्म्णन्तद धत्तमश्विना || ये वां दंसांस्यश्विना विप्रासः परिमाम्र्शुः | एवेत काण्वस्य बोधतम || अयं वां घर्मो अश्विना सतोमेन परि षिच्यते | अयं सोमो मधुमान वाजिनीवसू येन वर्त्रं चिकेतथः || यदप्सु यद वनस्पतौ यदोषधीषु पुरुदंससा कर्तम | तेन माविष्टमश्विना || यन नासत्या भुरण्यथो यद वा देव भिषज्यथः | अयं वां वत्सो मतिभिर्न विन्धते हविष्मन्तं हि गछथः || आ नूनमश्विनोरषिः सतोमं चिकेत वामया | आ सोमं मधुमत्तमं घर्मं सिञ्चादथर्वणि || आ नूनं रघुवर्तनिं रथं तिष्ठाथो अश्विना | आ वां सतोमा इमे मम नभो न चुच्यवीरत || यदद्य वां नासत्योक्थैराचुच्युवीमहि | यद वा वाणीभिरश्विनेवेत काण्वस्य बोधतम || यद वां कक्षीवानुत यद वयश्व रषिर्यद वां दीर्घतमा जुहाव | पर्थी यद वां वैन्यः सादनेष्वेवेदतो अश्विना चेतयेथाम || यातं छर्दिष्पा उत नः परस्पा भूतं जगत्पा उत नस्तनूपा | वर्तिस्तोकाय तनयाय यातम || यदिन्द्रेण सरथं याथो अश्विना यद वा वायुना भवथः समोकसा | यदादित्येभिरभुभिः सजोषसा यद वा विष्णोर्विक्रमणेषु तिष्ठथः || यदद्याश्विनावहं हुवेय वाजसातये | यत पर्त्सु तुर्वणे सहस्तच्छ्रेष्ठमश्विनोरवः || आ नूनं यातमश्विनेमा हव्यानि वां हिता | इमे सोमासोधि तुर्वशे यदाविमे कण्वेषु वामथ || यन नासत्या पराके अर्वाके अस्ति भेषजम | तेन नूनं विमदाय परचेतसा छर्दिर्वत्साय यछतम || अभुत्स्यु पर देव्या साकं वाचाहमश्विनोः | वयावर्देव्या मतिं वि रातिं मर्त्येभ्यः || पर बोधयोषो अश्विना पर देवि सून्र्ते महि | पर यज्ञहोतरानुषक पर मदाय शरवो बर्हत || यदुषो यासि भानुना सं सूर्येण रोचसे | आ हायमश्विनो रथो वर्तिर्याति नर्पाय्यम || यदापीतासो अंशवो गावो न दुह्र ऊधभिः | यद वा वाणीरनूषत पर देवयन्तो अश्विना || पर दयुम्नाय पर शवसे पर नर्षाह्याय शर्मणे | पर दक्षाय परचेतसा || यन नूनं धीभिरश्विना पितुर्योना निषीदथः यद वासुम्नेभिरुक्थ्या ||...

Text: Rig Veda Book 9 Hymn 9 परि परिया दिवः कविर वयांसि नप्त्य्र हितः | सुवानो याति कविक्रतुः || पर-पर कषयाय पन्यसे जनाय जुष्टो अद्रुहे | वीत्य अर्ष चनिष्ठया || स सूनुर मातरा शुचिर जातो जाते अरोचयत | महान मही रताव्र्धा || स सप्त धीतिभिर हितो नद्य अजिन्वद अद्रुहः | या एकम अक्षि वाव्र्धुः || ता अभि सन्तम अस्त्र्तम महे युवानम आ दधुः | इन्दुम इन्द्र तव वरते || अभि वह्निर अमर्त्यः सप्त पश्यति वावहिः | करिविर देवीर अतर्पयत || अवा कल्पेषु नः पुमस तमांसि सोम योध्या | तानि पुनान जघनः || नू नव्यसे नवीयसे सूक्ताय साधया पथः | परत्नवद रोचया रुचः || पवमान महि शरवो गाम अश्वं रासि वीरवत | सना मेधां सना सवः |...