Archive

Text: यस्तु विज्ञानवान्भवति युक्तेन मनसा सदा । तस्येन्द्रियाणि वश्यानि सदश्वा इव सारथेः ॥ ६ ॥ yastu vijñānavānbhavati yuktena manasā sadā | tasyendriyāṇi vaśyāni sadaśvā iva sāratheḥ || 6 || 6. But of him who knows and has a mind always controlled, the senses are always controllable as the good horses of the driver. Shankara’s Commentary: But of him who is a driver, the contrary of one already explained, i.e., of the driver who knows and who has the mind always under restraint, the senses standing in the place of the horses can be let go or stopped, i....

Text: यः पूर्वं तपसो जातमद्भ्यः पूर्वमजायत । गुहां प्रविश्य तिष्ठन्तं यो भूतेभिर्व्यपश्यत । एतद्वै तत् ॥ ६ ॥ yaḥ pūrvaṃ tapaso jātamadbhyaḥ pūrvamajāyata | guhāṃ praviśya tiṣṭhantaṃ yo bhūtebhirvyapaśyata | etadvai tat || 6 || Who sees him seated within the five elements,—him who was born of Tapas (Brahman) who was born before the waters and who having entered the cavity of the heart, is therein seated. This verily is that....

Text: हन्त त इदं प्रवक्श्यामि गुह्यं ब्रह्म सनातनम् । यथा च मरणं प्राप्य आत्मा भवति गौतम ॥ ६ ॥ hanta ta idaṃ pravakśyāmi guhyaṃ brahma sanātanam | yathā ca maraṇaṃ prāpya ātmā bhavati gautama || 6 || 6. To thee, Oh Gautama, I will explain the secret ancient Brahman and also how after death, the atman becomes. Shankara’s Commentary: I will now explain to thee again this secret ancient Brahman by whose knowledge cessation of all samsara results and not knowing which, how after death the atman travels in samsara....

Text: इन्द्रियाणां पृथग्भावमुदयास्तमयौ च यत् । पृथगुत्पद्यमानानां मत्वा धीरो न शोचति ॥ ६ ॥ indriyāṇāṃ pṛthagbhāvamudayāstamayau ca yat | pṛthagutpadyamānānāṃ matvā dhīro na śocati || 6 || 6. The intelligent man knowing that the senses separately produced are distinct (from the atman) and also their rising and setting, does not grieve. Shankara’s Commentary: How is he to be known and what avails it to know him are explained. Of the senses, such as the ear, etc....

Text: Rig Veda Book 1 Hymn 6 युञ्जन्ति बरध्नमरुषं चरन्तं परि तस्थुषः | रोचन्तेरोचना दिवि || युञ्जन्त्यस्य काम्या हरी विपक्षसा रथे | शोणा धर्ष्णू नर्वाहसा || केतुं कर्ण्वन्नकेतवे पेशो मर्या अपेशसे | समुषद्भिरजायथाः || आदह सवधामनु पुनर्गर्भत्वमेरिरे | दधाना नामयज्ञियम || वीळु चिदारुजत्नुभिर्गुहा चिदिन्द्र वह्निभिः | अविन्द उस्रिया अनु || देवयन्तो यथा मतिमछा विदद्वसुं गिरः | महामनूषत शरुतम || इन्द्रेण सं हि दर्क्षसे संजग्मानो अबिभ्युषा | मन्दू समानवर्चसा || अनवद्यैरभिद्युभिर्मखः सहस्वदर्चति | गणैरिन्द्रस्य काम्यैः || अतः परिज्मन्ना गहि दिवो वा रोचनादधि | समस्मिन्न्र्ञ्जते गिरः || इतो वा सातिमीमहे दिवो वा पार्थिवादधि | इन्द्रं महोवा रजसः ||...

Text: Rig Veda Book 2 Hymn 6 इमां मे अग्ने समिधमिमामुपसदं वनेः | इमा उ षु शरुधी गिरः || अया ते अग्ने विधेमोर्जो नपादश्वमिष्टे | एना सूक्तेन सुजात || तं तवा गीर्भिर्गिर्वणसं दरविणस्युं दरविणोदः | सपर्येम सपर्यवः || स बोधि सूरिर्मघवा वसुपते वसुदावन | युयोध्यस्मद दवेषांसि || स नो वर्ष्तिं दिवस परि स नो वाजमनर्वाणम | स नः सहस्रिणीरिषः || ईळानायावस्यवे यविष्ठ दूत नो गिरा | यजिष्ठ होतरा गहि || अन्तर्ह्यग्न ईयसे विद्वान जन्मोभया कवे | दूतो जन्येवमित्र्यः || स विद्वाना च पिप्रयो यक्षि चिकित्व आनुषक | आ चास्मिन सत्सि बर्हिषि ||...

Text: Rig Veda Book 3 Hymn 6 पर कारवो मनना वच्यमाना देवद्रीचीं नयत देवयन्तः | दक्षिणावाड वाजिनी पराच्येति हविर्भरन्त्यग्नये घर्ताची || आ रोदसी अप्र्णा जायमान उत पर रिक्था अध नु परयज्यो | दिवश्चिदग्ने महिना पर्थिव्या वच्यन्तां ते वह्नयः सप्तजिह्वाः || दयौश्च तवा पर्थिवी यज्ञियासो नि होतारं सादयन्ते दमाय | यदी विशो मानुषीर्देवयन्तीः परयस्वतीरीळते शुक्रमर्चिः || महान सधस्थे धरुव आ निषत्तो.अन्तर्द्यावा माहिने हर्यमाणः | आस्क्रे सपत्नी अजरे अम्र्क्ते सबर्दुघे उरुगायस्यधेनू || वरता ते अग्ने महतो महानि तव करत्वा रोदसी आ ततन्थ | तवं दूतो अभवो जायमानस्त्वं नेता वर्षभ चर्षणीनाम || रतस्य वा केशिना योग्याभिर्घ्र्तस्नुवा रोहिता धुरि धिष्व | अथा वह देवान देव विश्वान सवध्वरा कर्णुहि जातवेदः || दिवश्चिदा ते रुचयन्ते रोका उषो विभातीरनु भासि पूर्वीः | अपो यदग्न उशधग वनेषु होतुर्मन्द्रस्य पनयन्त देवाः || उरौ वा ये अन्तरिक्षे मदन्ति दिवो वा ये रोचने सन्ति देवाः | ऊमा वा ये सुहवासो यजत्रा आयेमिरे रथ्यो अग्ने अश्वाः || ऐभिरग्ने सरथं याह्यर्वां नानारथं वा विभवो हयश्वाः | पत्नीवतस्त्रिंशतं तरींश्च देवाननुष्वधमा वह मादयस्व || स होता यस्य रोदसी चिदुर्वी यज्ञं-यज्ञमभि वर्धे गर्णीतः | पराची अध्वरेव तस्थतुः सुमेके रतावरी रतजातस्य सत्ये || इळामग्ने … ||...

Text: Rig Veda Book 4 Hymn 6 ऊर्ध्व ऊ षु णो अध्वरस्य होतर अग्ने तिष्ठ देवताता यजीयान | तवं हि विश्वम अभ्य असि मन्म पर वेधसश चित तिरसि मनीषाम || अमूरो होता नय असादि विक्ष्व अग्निर मन्द्रो विदथेषु परचेताः | ऊर्ध्वम भानुं सवितेवाश्रेन मेतेव धूमं सतभायद उप दयाम || यता सुजूर्णी रातिनी घर्ताची परदक्षिणिद देवतातिम उराणः | उद उ सवरुर नवजा नाक्रः पश्वो अनक्ति सुधितः सुमेकः || सतीर्णे बर्हिषि समिधाने अग्ना ऊर्ध्वो अध्वर्युर जुजुषाणो अस्थात | पर्य अग्निः पशुपा न होता तरिविष्ट्य एति परदिव उराणः || परि तमना मितद्रुर एति होताग्निर मन्द्रो मधुवचा रतावा | दरवन्त्य अस्य वाजिनो न शोका भयन्ते विश्वा भुवना यद अभ्राट || भद्रा ते अग्ने सवनीक संद्र्ग घोरस्य सतो विषुणस्य चारुः | न यत ते शोचिस तमसा वरन्त न धवस्मानस तन्व रेप आ धुः || न यस्य सातुर जनितोर अवारि न मातरापितरा नू चिद इष्टौ | अधा मित्रो न सुधितः पावको ऽगनिर दीदाय मानुषीषु विक्षु || दविर यम पञ्च जीजनन संवसानाः सवसारो अग्निम मानुषीषु विक्षु | उषर्बुधम अथर्यो न दन्तं शुक्रं सवासम परशुं न तिग्मम || तव तये अग्ने हरितो घर्तस्ना रोहितास रज्वञ्चः सवञ्चः | अरुषासो वर्षण रजुमुष्का आ देवतातिम अह्वन्त दस्माः || ये ह तये ते सहमाना अयासस तवेषासो अग्ने अर्चयश चरन्ति | शयेनासो न दुवसनासो अर्थं तुविष्वणसो मारुतं न शर्धः || अकारि बरह्म समिधान तुभ्यं शंसात्य उक्थं यजते वय धाः | होतारम अग्निम मनुषो नि षेदुर नमस्यन्त उशिजः शंसम आयोः ||...

Text: Rig Veda Book 5 Hymn 6 अग्निं तम मन्ये यो वसुर अस्तं यं यन्ति धेनवः | अस्तम अर्वन्त आशवो ऽसतं नित्यासो वाजिन इषं सतोत्र्भ्य आ भर || सो अग्निर यो वसुर गर्णे सं यम आयन्ति धेनवः | सम अर्वन्तो रघुद्रुवः सं सुजातासः सूरय इषं सतोत्र्भ्य आ भर || अग्निर हि वाजिनं विशे ददाति विश्वचर्षणिः | अग्नी राये सवाभुवं स परीतो याति वार्यम इषं सतोत्र्भ्य आ भर || आ ते अग्न इधीमहि दयुमन्तं देवाजरम | यद ध सया ते पनीयसी समिद दीदयति दयवीषं सतोत्र्भ्य आ भर || आ ते अग्न रचा हविः शुक्रस्य शोचिषस पते | सुश्चन्द्र दस्म विश्पते हव्यवाट तुभ्यं हूयत इषं सतोत्र्भ्य आ भर || परो तये अग्नयो ऽगनिषु विश्वम पुष्यन्ति वार्यम | ते हिन्विरे त इन्विरे त इषण्यन्त्य आनुषग इषं सतोत्र्भ्य आ भर || तव तये अग्ने अर्चयो महि वराधन्त वाजिनः | ये पत्वभिः शफानां वरजा भुरन्त गोनाम इषं सतोत्र्भ्य आ भर || नवा नो अग्न आ भर सतोत्र्भ्यः सुक्षितीर इषः | ते सयाम य आन्र्चुस तवादूतासो दमे-दम इषं सतोत्र्भ्य आ भर || उभे सुश्चन्द्र सर्पिषो दर्वी शरीणीष आसनि | उतो न उत पुपूर्या उक्थेषु शवसस पत इषं सतोत्र्भ्य आ भर || एवां अग्निम अजुर्यमुर गीर्भिर यज्ञेभिर आनुषक | दधद अस्मे सुवीर्यम उत तयद आश्वश्व्यम इषं सतोत्र्भ्य आ भर ||...

Text: Rig Veda Book 6 Hymn 6 पर नव्यसा सहसः सूनुमछा यज्ञेन गातुमव इछमानः | वर्श्चद्वनं कर्ष्णयामं रुशन्तं वीती होतारन्दिव्यं जिगाति || स शवितानस्तन्यतू रोचनस्था अजरेभिर्नानदद्भिर्यविष्ठः | यः पावकः पुरुतमः पुरूणि पर्थून्यग्निरनुयाति भर्वन || वि ते विष्वग वातजूतासो अग्ने भामासः शुचे शुचयश्चरन्ति | तुविम्रक्षासो दिव्या नवग्वा वना वनन्ति धर्षता रुजन्तः || ये ते शुक्रासः शुचयः शुचिष्मः कषां वपन्ति विषितासो अश्वाः | अध भरमस्त उर्विया वि भाति यातयमानो अधि सानु पर्श्नेः || अध जिह्वा पापतीति पर वर्ष्णो गोषुयुधो नाशनिः सर्जाना | शूरस्येव परसितिः कषातिरग्नेर्दुर्वर्तुर्भीमो दयते वनानि || आ भानुना पार्थिवानि जरयांसि महस्तोदस्य धर्षता ततन्थ | स बाधस्वाप भया सहोभि सप्र्धो वनुष्यन वनुषो नि जूर्व || स चित्र चित्रं चितयन्तमस्मे चित्रक्षत्र चित्रतमं वयोधाम | चन्द्रं रयिं पुरुवीरं बर्हन्तं चन्द्र चन्द्राभिर्ग्र्णते युवस्व ||...

Text: Rig Veda Book 7 Hymn 6 पर सम्राजो असुरस्य परशस्तिं पुंसः कर्ष्टीनामनुमाद्यस्य | इन्द्रस्येव पर तवसस कर्तानि वन्दे दारुं वन्दमानोविवक्मि || कविं केतुं धासिं भानुमद्रेर्हिन्वन्ति शं राज्यं रोदस्योः | पुरन्दरस्य गीर्भिरा विवासे.अग्नेर्व्रतानि पूर्व्या महानि || नयक्रतून गरथिनो मर्ध्रवाचः पणीन्रश्रद्धानव्र्धानयज्ञान | पर-पर तान दस्यून्रग्निर्विवाय पूर्वश्चकारापरानयज्यून || यो अपाचीने तमसि मदन्तीः पराचीश्चकार नर्तमः शचीभिः | तमीशानं वस्वो अग्निं गर्णीषे.अनानतं दमयन्तं पर्तन्यून || यो देह्यो अनमयद वधस्नैर्यो अर्यपत्नीरुषसश्चकार | स निरुध्या नहुषो यज्वो अग्निर्विशश्चक्रे बलिह्र्तः सहोभिः || यस्य शर्मन्नुप विश्वे जनास एवैस्तस्थुः सुमतिं भिक्षमाणाः | वैश्वानरो वरमा रोदस्योराग्निः ससाद पित्रोरुपस्थम || आ देवो ददे बुध्न्या वसूनि वैश्वानर उदिता सूर्यस्य | आ समुद्रादवरादा परस्मादाग्निर्ददे दिव आ पर्थिव्याः ||...

Text: Rig Veda Book 8 Hymn 6 महानिन्द्रो य ओजसा पर्जन्यो वर्ष्टिमानिव | सतोमैर्वत्सस्य वाव्र्धे || परजां रतस्य पिप्रतः पर यद भरन्त वह्नयः | विप्रा रतस्य वाहसा || कण्वा इन्द्रं यदक्रत सतोमैर्यज्ञस्य साधनम | जामिब्रुवत आयुधम || समस्य मन्यवे विशो विश्वा नमन्त कर्ष्टयः | समुद्रायेव सिन्धवः || ओजस्तदस्य तित्विष उभे यद समवर्तयत | इन्द्रश्चर्मेवरोदसी || वि चिद वर्त्रस्य दोधतो वज्रेण शतपर्वणा | शिरो बिभेदव्र्ष्णिना || इमा अभि पर णोनुमो विपामग्रेषु धीतयः | अग्नेः शोचिर्न दिद्युतः || गुहा सतीरुप तमना पर यच्छोचन्त धीतयः | कण्वार्तस्य धारया || पर तमिन्द्र नशीमहि रयिं गोमन्तमश्विनम | पर बरह्मपूर्वचित्तये || अहमिद धि पितुष परि मेधां रतस्य जग्रभ | अहं सूर्य इवाजनि || अहं परत्नेन मन्मना गिरः शुम्भामि कण्ववत | येनेन्द्रःशुष्ममिद दधे || ये तवामिन्द्र न तुष्टुवुरषयो ये च तुष्टुवुः | ममेद्वर्धस्व सुष्टुतः || यदस्य मन्युरध्वनीद वि वर्त्रं पर्वशो रुजन | अपः समुद्रमैरयत || नि शुष्ण इन्द्र धर्णसिं वज्रं जघन्थ दस्यवि | वर्षाह्युग्र शर्ण्विषे || न दयाव इन्द्रमोजसा नान्तरिक्षाणि वज्रिणम | न विव्यचन्त भूमयः || यस्त इन्द्र महीरप सतभूयमान आशयत | नि तं पद्यासु शिश्नथः || य इमे रोदसी मही समीची समजग्रभीत | तमोभिरिन्द्र तं गुहः || य इन्द्र यतयस्त्वा भर्गवो ये च तुष्टुवुः | ममेदुग्र शरुधी हवम || इमास्त इन्द्र पर्श्नयो घर्तं दुहत आशिरम | एनां रतस्य पिप्युषीः || या इन्द्र परस्वस्त्वासा गर्भमचक्रिरन | परि धर्मेव सूर्यम || तवामिच्छवसस पते कण्वा उक्थेन वाव्र्धुः | तवां सुतास इन्दवः || तवेदिन्द्र परणीतिषूत परशस्तिरद्रिवः | यज्ञो वितन्तसाय्यः || आ न इन्द्र महीमिषं पुरं न दर्षि गोमतीम | उत परजां सुवीर्यम || उत तयदाश्वश्व्यं यदिन्द्र नाहुषीष्वा | अग्रे विक्षुप्रदीदयत || अभि वरजं न तत्निषे सूर उपाकचक्षसम | यदिन्द्र मर्ळयासि नः || यदङग तविषीयस इन्द्र परराजसि कषितीः | महानपार ओजसा || तं तवा हविष्मतीर्विश उप बरुवत ऊतये | उरुज्रयसमिन्दुभिः || उपह्वरे गिरीणां संगथे च नदीनाम | धिया विप्रो अजायत || अतः समुद्रमुद्वतश्चिकित्वानव पश्यति | यतो विपान एजति || आदित परत्नस्य रेतसो जयोतिष पश्यन्ति वासरम | परो यदिध्यते दिवा || कण्वास इन्द्र ते मतिं विश्वे वर्धन्ति पौंस्यम | उतो शविष्ठ वर्ष्ण्यम || इमां म इन्द्र सुष्टुतिं जुषस्व पर सु मामव | उत परवर्धया मतिम || उत बरह्मण्या वयं तुभ्यं परव्र्द्ध वज्रिवः | विप्रा अतक्ष्म जीवसे || अभि कण्वा अनूषतापो न परवता यतीः | इन्द्रं वनन्वती मतिः || इन्द्रमुक्थानि वाव्र्धुः समुद्रमिव सिन्धवः | अनुत्तमन्युमजरम || आ नो याहि परावतो हरिभ्यां हर्यताभ्याम | इममिन्द्र सुतं पिब || तवामिद वर्त्रहन्तम जनासो वर्क्तबर्हिषः | हवन्ते वाजसातये || अनु तवा रोदसी उभे चक्रं न वर्त्येतशम | अनु सुवानास इन्दवः || मन्दस्वा सु सवर्णर उतेन्द्र शर्यणावति | मत्स्वा विवस्वतो मती || वाव्र्धान उप दयवि वर्षा वज्र्यरोरवीत | वर्त्रहा सोमपातमः || रषिर्हि पूर्वजा अस्येक ईशान ओजसा | इन्द्र चोष्कूयसे वसु || अस्माकं तवा सुतानुप वीतप्र्ष्ठा अभि परयः | शतंवहन्तु हरयः || इमां सु पूर्व्यां धियं मधोर्घ्र्तस्य पिप्युषीम | कण्वा उक्थेन वाव्र्धुः || इन्द्रमिद विमहीनां मेधे वर्णीत मर्त्यः | इन्द्रं सनिष्युरूतये || अर्वाञ्चं तवा पुरुष्टुत परियमेधस्तुता हरी | सोमपेयायवक्षतः || शतमहं तिरिन्दिरे सहस्रं पर्शावा ददे | राधांसियाद्वानाम || तरीणि शतान्यर्वतां सहस्रा दश गोनाम | ददुष पज्राय साम्ने || उदानट ककुहो दिवमुष्ट्राञ्चतुर्युजो ददत | शरवसा याद्वं जनम ||...

Text: Rig Veda Book 9 Hymn 6 मन्द्रया सोम धारया वर्षा पवस्व देवयुः | अव्यो वारेष्वस्मयुः || अभि तयं मद्यं मदमिन्दविन्द्र इति कषर | अभि वाजिनोर्वतः || अभि तयं पूर्व्यं मदं सुवानो अर्ष पवित्र आ | अभि वाजमुत शरवः || अनु दरप्सास इन्दव आपो न परवतासरन | पुनाना इन्द्रमाशत || यमत्यमिव वाजिनं मर्जन्ति योषणो दश | वने करीळन्तमत्यविम || तं गोभिर्व्र्षणं रसं मदाय देववीतये | सुतं भराय सं सर्ज || देवो देवाय धारयेन्द्राय पवते सुतः | पयो यदस्य पीपयत || आत्मा यज्ञस्य रंह्या सुष्वाणः पवते सुतः | परत्नंनि पाति काव्यम || एवा पुनान इन्द्रयुर्मदं मदिष्ठ वीतये | गुहा चिद दधिषे गिरः ||...

Text: Rig Veda Book 10 Hymn 6 अयं स यस्य शर्मन्नवोभिरग्नेरेधते जरिताभिष्टौ | जयेष्ठेभिर्यो भानुभिरषूणां पर्येति परिवीतोविभावा || यो भनुभिर्विभावा विभात्यग्निर्देवेभिरतावाजस्रः | आ यो विवाय सख्या सखिभ्यो.अपरिह्व्र्तो अत्यो न सप्तिः || ईशे यो विश्वस्या देववीतेरीशे विश्वायुरुषसोव्युष्टौ | आ यस्मिन मना हवींष्यग्नावरिष्टरथस्कभ्नाति शूषैः || शूषेभिर्व्र्धो जुषाणो अर्कैर्देवानछा रघुपत्वाजिगाति | मन्द्रो होता स जुह्वा यजिष्ठः सम्मिश्लो अग्निरा जिघर्ति देवान || तमुस्रामिन्द्रं न रेजमानमग्निं गीर्भिर्नमोभिराक्र्णुध्वम | आ यं विप्रासो मतिभिर्ग्र्णन्ति जातवेदसंजुह्वं सहानाम || सं यस्मिन विश्वा वसूनि जग्मुर्वाजे नाश्वाःसप्तीवन्त एवैः | अस्मे ऊतीरिन्द्रवाततमा अर्वाचीनाग्न आ कर्णुष्व || अधा हयग्ने मह्ना निषद्या सद्यो जज्ञानो हव्यो बभूथ | तं ते देवासो अनु केतमायन्नधावर्धन्त परथमासूमाः ||...

agniṁ naro dīdhitibhir araṇyor hastacyutī janayanta praśastam | dūredṛśaṁ gṛhapatim atharyum || RV_7,001.01 tam agnim aste vasavo ny ṛṇvan supraticakṣam avase kutaś cit | dakṣāyyo yo dama āsa nityaḥ || RV_7,001.02 preddho agne dīdihi puro no ‘jasrayā sūrmyā yaviṣṭha | tvāṁ śaśvanta upa yanti vājāḥ || RV_7,001.03 pra te agnayo ‘gnibhyo varaṁ niḥ suvīrāsaḥ śośucanta dyumantaḥ | yatrā naraḥ samāsate sujātāḥ || RV_7,001.04 dā no agne dhiyā rayiṁ suvīraṁ svapatyaṁ sahasya praśastam | na yaṁ yāvā tarati yātumāvān || RV_7,001....