Archive

Text: येन रूपं रसं गन्धं शब्दान्स्पर्शाँश्च मैथुनान् । एतेनैव विजानाति किमत्र परिशिष्यते । एतद्वैतत् ॥ ३ ॥ yena rūpaṃ rasaṃ gandhaṃ śabdānsparśām̐śca maithunān | etenaiva vijānāti kimatra pariśiṣyate | etadvaitat || 3 || 3. By which alone, one knows form, taste, smell, sounds, touch and the pleasures of the sexes; what remains here unknown to that. This verily is that. Shankara’s Commentary: How is that to be known, other than the knowledge of which Brahmins do not crave anything....

Text: ऊर्ध्वं प्राणमुन्नयत्यपानं प्रत्यगस्यति । मध्ये वामनमासीनं विश्वे देवा उपासते ॥ ३ ॥ ūrdhvaṃ prāṇamunnayatyapānaṃ pratyagasyati | madhye vāmanamāsīnaṃ viśve devā upāsate || 3 || 3. He leads the prana upwards and casts the apana downwards; the dwarf seated in the middle, all Devas worship. Shankara’s Commentary: Com.—In realising the existence of the atman an evidence is offered—Upwards] from the heart. Praba the wind, whose function is connected with breath. Unnayati ] leads upwards....

Text: भयादस्याग्निस्तपति भयात्तपति सूर्यः । भयादिन्द्रश्च वायुश्च मृत्युर्धावति पञ्चमः ॥ ३ ॥ bhayādasyāgnistapati bhayāttapati sūryaḥ | bhayādindraśca vāyuśca mṛtyurdhāvati pañcamaḥ || 3 || 3. From fear of him, fire burns; from fear, the sun shines; from fear, Indra and Wind; and Death, the fifth, speeds. Shankara’s Commentary: How the world lives from fear, of him, is explained. The fire burns from fear of him, the lord of all; the sun shines from fear; from fear, Indra and Wind; and Death, the fifth, runs; for, if Brahman did not exist as controller of the competent protectors of the world, like one with the thunderbolt uplifted in his hand, their well-regulated activity, as that of the servants trembling from fear of the master would not be possible....

Text: Rig Veda Book 1 Hymn 3 अश्विना यज्वरीरिषो दरवत्पाणी शुभस पती | पुरुभुजाचनस्यतम || अश्विना पुरुदंससा नरा शवीरया धिया | धिष्ण्या वनतं गिरः || दस्रा युवाकवः सुता नासत्या वर्क्तबर्हिषः | आ यातंरुद्रवर्तनी || इन्द्रा याहि चित्रभानो सुता इमे तवायवः | अण्वीभिस्तना पूतासः || इन्द्रा याहि धियेषितो विप्रजूतः सुतावतः | उप बरह्माणि वाघतः || इन्द्रा याहि तूतुजान उप बरह्माणि हरिवः | सुते दधिष्वनश्चनः || ओमासश्चर्षणीध्र्तो विश्वे देवास आ गत | दाश्वांसो दाशुषः सुतम || विश्वे देवासो अप्तुरः सुतमा गन्त तूर्णयः | उस्रा इवस्वसराणि || विश्वे देवासो अस्रिध एहिमायासो अद्रुहः | मेधं जुषन्त वह्नयः || पावका नः सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती | यज्ञं वष्टु धियावसुः || चोदयित्री सून्र्तानां चेतन्ती सुमतीनाम | यज्ञं दधे सरस्वती || महो अर्णः सरस्वती पर चेतयति केतुना | धियो विश्वा वि राजति ||...

Text: Rig Veda Book 2 Hymn 3 समिद्धो अग्निर्निहितः पर्थिव्यां परत्यं विश्वानि भुवनान्यस्थात | होता पावकः परदिवः सुमेधा देवो देवान यजत्वग्निरर्हन || नराशंसः परति धामान्यञ्जन तिस्रो दिवः परति मह्ना सवर्चिः | घर्तप्रुषा मनसा हव्यमुन्दन मूर्धन यज्ञस्य समनक्तु देवान || ईळितो अग्ने मनसा नो अर्हन देवान यक्षि मानुषात पूर्वो अद्य | स आ वह मरुतां शर्धो अच्युतमिन्द्रं नरो बर्हिषदं यजध्वम || देव बर्हिर्वर्धमानं सुवीरं सतीर्णं राये सुभरं वेद्यस्याम | घर्तेनाक्तं वसवः सीदतेदं विश्वे देवा आदित्या यज्ञियासः || वि शरयन्तामुर्विया हूयमाना दवारो देवीः सुप्रायणा नमोभिः | वयचस्वतीर्वि परथन्तामजुर्या वर्णं पुनानायशसं सुवीरम || साध्वपांसि सनता न उक्षिते उषासानक्ता वय्येव रण्विते | तन्तुं ततं संवयन्ती समीची यज्ञस्य पेशः सुदुघे पयस्वती || दैव्या होतारा परथमा विदुष्टर रजु यक्षतः सं रचावपुष्टरा | देवान यजन्ताव रतुथा समञ्जतो नाभा पर्थिव्या अधि सानुषु तरिषु || सरस्वती साधयन्ती धियं न इळा देवी भारती विश्वतूर्तिः | तिस्रो देवीः सवधया बर्हिरेदमछिद्रं पान्तुशरणं निषद्य || पिशङगरूपः सुभरो वयोधाः शरुष्टी वीरो जायते देवकामः | परजां तवष्टा वि षयतु नाभिमस्मे अथा देवानामप्येतु पाथः || वनस्पतिरवस्र्जन्नुप सथादग्निर्हविः सूदयाति पर धीभिः | तरिधा समक्तं नयतु परजानन देवेभ्यो दैव्यः शमितोप हव्यम || घर्तं मिमिक्षे घर्तमस्य योनिर्घ्र्ते शरितो घर्तं वस्य धाम | अनुष्वधमा वह मादयस्व सवाहाक्र्तं वर्षभ वक्षि हव्यम ||...

Text: Rig Veda Book 3 Hymn 3 वैश्वानराय पर्थुपाजसे विपो रत्ना विधन्त धरुणेषु गातवे | अग्निर्हि देवानम्र्तो दुवस्यत्यथा धर्माणि सनता न दूदुषत || अन्तर्दूतो रोदसी दस्म ईयते होता निषत्तो मनुषः पुरोहितः | कषयं बर्हन्तं परि भूषति दयुभिर्देवेभिरग्निरिषितो धियावसुः || केतुं यज्ञानां विदथस्य सा धनं विप्रासो अग्निं महयन्त चित्तिभिः | अपांसि यस्मिन्नधि सन्दधुर्गिरस्तस्मिन सुम्नानि यजमान आ चके || पिता यज्ञानामसुरो विपश्चितां विमानमग्निर्वयुनं च वाघताम | आ विवेश रोदसी भूरिवर्पसा पुरुप्रियो भन्दते धामभिः कविः || चन्द्रमग्निं चन्द्ररथं हरिव्रतं वैश्वानरमप्सुषदं सवर्विदम | विगाहं तूर्णिं तविषीभिराव्र्तं भूर्णिं देवास इह सुश्रियं दधुः || अग्निर्देवेभिर्मनुषश्च जन्तुभिस्तन्वानो यज्ञं पुरुपेशसं धिया | रथीरन्तरीयते साधदिष्टिभिर्जीरो दमूना अभिशस्तिचातनः || अग्ने जरस्व सवपत्य आयुन्यूर्जा पिन्वस्व समिषो दिदीहि नः | वयांसि जिन्व बर्हतश्च जाग्र्व उशिग देवानामसि सुक्रतुर्विपाम || विश्पतिं यह्वमतिथिं नरः सदा यन्तारं धीनामुशिजं च वाघताम | अध्वराणां चेतनं जातवेदसं पर शंसन्ति नमसा जूतिभिर्व्र्धे || विभावा देवः सुरणः परि कषितीरग्निर्बभूव शवसासुमद्रथः | तस्य वरतानि भूरिपोषिणो वयमुप भूषेमदम आ सुव्र्क्तिभिः || वैश्वानर तव धामान्या चके येभिः सवर्विदभवो विचक्षण | जात आप्र्णो भुवनानि रोदसी अग्ने ता विस्वा परिभूरसि तमना || वैश्वानरस्य दंसनाभ्यो बर्हदरिणादेकः सवपस्यया कविः | उभा पितरा महयन्नजायताग्निर्द्यावाप्र्थिवी भूरिरेतसा ||...

Text: Rig Veda Book 4 Hymn 3 आ वो राजानम अध्वरस्य रुद्रं होतारं सत्ययजं रोदस्योः | अग्निम पुरा तनयित्नोर अचित्ताद धिरण्यरूपम अवसे कर्णुध्वम || अयं योनिश चक्र्मा यं वयं ते जायेव पत्य उशती सुवासाः | अर्वाचीनः परिवीतो नि षीदेमा उ ते सवपाक परतीचीः || आश्र्ण्वते अद्र्पिताय मन्म नर्चक्षसे सुम्र्ळीकाय वेधः | देवाय शस्तिम अम्र्ताय शंस गरावेव सोता मधुषुद यम ईळे || तवं चिन नः शम्या अग्ने अस्या रतस्य बोध्य रतचित सवाधीः | कदा त उक्था सधमाद्यानि कदा भवन्ति सख्या गर्हे ते || कथा ह तद वरुणाय तवम अग्ने कथा दिवे गर्हसे कन न आगः | कथा मित्राय मीळ्हुषे पर्थिव्यै बरवः कद अर्यम्णे कद भगाय || कद धिष्ण्यासु वर्धसानो अग्ने कद वाताय परतवसे शुभंये | परिज्मने नासत्याय कषे बरवः कद अग्ने रुद्राय नर्घ्ने || कथा महे पुष्टिम्भराय पूष्णे कद रुद्राय सुमखाय हविर्दे | कद विष्णव उरुगायाय रेतो बरवः कद अग्ने शरवे बर्हत्यै || कथा शर्धाय मरुताम रताय कथा सूरे बर्हते पर्छ्यमानः | परति बरवो ऽदितये तुराय साधा दिवो जातवेदश चिकित्वान || रतेन रतं नियतम ईळ आ गोर आमा सचा मधुमत पक्वम अग्ने | कर्ष्णा सती रुशता धासिनैषा जामर्येण पयसा पीपाय || रतेन हि षमा वर्षभश चिद अक्तः पुमां अग्निः पयसा पर्ष्ठ्य्न | अस्पन्दमानो अचरद वयोधा वर्षा शुक्रं दुदुहे पर्श्निर ऊधः || रतेनाद्रिं वय असन भिदन्तः सम अङगिरसो नवन्त गोभिः | शुनं नरः परि षदन्न उषासम आविः सवर अभवज जाते अग्नौ || रतेन देवीर अम्र्ता अम्र्क्ता अर्णोभिर आपो मधुमद्भिर अग्ने | वाजी न सर्गेषु परस्तुभानः पर सदम इत सरवितवे दधन्युः || मा कस्य यक्षं सदम इद धुरो गा मा वेशस्य परमिनतो मापेः | मा भरातुर अग्ने अन्र्जोर रणं वेर मा सख्युर दक्षं रिपोर भुजेम || रक्षा णो अग्ने तव रक्षणेभी रारक्षाणः सुमख परीणानः | परति षफुर वि रुज वीड्व अंहो जहि रक्षो महि चिद वाव्र्धानम || एभिर भव सुमना अग्ने अर्कैर इमान सप्र्श मन्मभिः शूर वाजान | उत बरह्माण्य अङगिरो जुषस्व सं ते शस्तिर देववाता जरेत || एता विश्वा विदुषे तुभ्यं वेधो नीथान्य अग्ने निण्या वचांसि | निवचना कवये काव्यान्य अशंसिषम मतिभिर विप्र उक्थैः ||...

Text: Rig Veda Book 5 Hymn 3 तवम अग्ने वरुणो जायसे यत तवम मित्रो भवसि यत समिद्धः | तवे विश्वे सहसस पुत्र देवास तवम इन्द्रो दाशुषे मर्त्याय || तवम अर्यमा भवसि यत कनीनां नाम सवधावन गुह्यम बिभर्षि | अञ्जन्ति मित्रं सुधितं न गोभिर यद दम्पती समनसा कर्णोषि || तव शरिये मरुतो मर्जयन्त रुद्र यत ते जनिम चारु चित्रम | पदं यद विष्णोर उपमं निधायि तेन पासि गुह्यं नाम गोनाम || तव शरिया सुद्र्शो देव देवाः पुरू दधाना अम्र्तं सपन्त | होतारम अग्निम मनुषो नि षेदुर दशस्यन्त उशिजः शंसम आयोः || न तवद धोता पूर्वो अग्ने यजीयान न काव्यैः परो अस्ति सवधावः | विशश च यस्या अतिथिर भवासि स यज्ञेन वनवद देव मर्तान || वयम अग्ने वनुयाम तवोता वसूयवो हविषा बुध्यमानाः | वयं समर्ये विदथेष्व अह्नां वयं राया सहसस पुत्र मर्तान || यो न आगो अभ्य एनो भरात्य अधीद अघम अघशंसे दधात | जही चिकित्वो अभिशस्तिम एताम अग्ने यो नो मर्चयति दवयेन || तवाम अस्या वयुषि देव पूर्वे दूतं कर्ण्वाना अयजन्त हव्यैः | संस्थे यद अग्न ईयसे रयीणां देवो मर्तैर वसुभिर इध्यमानः || अव सप्र्धि पितरं योधि विद्वान पुत्रो यस ते सहसः सून ऊहे | कदा चिकित्वो अभि चक्षसे नो ऽगने कदां रतचिद यातयासे || भूरि नाम वन्दमानो दधाति पिता वसो यदि तज जोषयासे | कुविद देवस्य सहसा चकानः सुम्नम अग्निर वनते वाव्र्धानः || तवम अङग जरितारं यविष्ठ विश्वान्य अग्ने दुरिताति पर्षि | सतेना अद्र्श्रन रिपवो जनासो ऽजञातकेता वर्जिना अभूवन || इमे यामासस तवद्रिग अभूवन वसवे वा तद इद आगो अवाचि | नाहायम अग्निर अभिशस्तये नो न रीषते वाव्र्धानः परा दात ||...

Text: Rig Veda Book 6 Hymn 3 अग्ने स कषेषद रतपा रतेजा उरु जयोतिर्नशते देवयुष टे | यं तवं मित्रेण वरुणः सजोषा देव पासि तयजसा मर्तमंहः || ईजे यज्ञेभिह शशमे शमीभिर्र्धद्वारायाग्नये ददाश | एवा चन तं यशसामजुष्टिर्नांहो मर्तं नशते न परद्र्प्तिः || सूरो न यस्य दर्शतिररेपा भीमा यदेति शुचतस्त आ धीः | हेषस्वतः शुरुधो नायमक्तोः कुत्रा चिद रण्वो वसतिर्वनेजाः || तिग्मं चिदेम महि वर्पो अस्य भसदश्वो न यमसान आसा | विजेहमानः परशुर्न जिह्वां दरविर्न दरावयति दारु धक्षत || स इदस्तेव परति धादसिष्यञ्छिशीत तेजो....

Text: Rig Veda Book 7 Hymn 3 अग्निं वो देवमग्निभिः सजोषा यजिष्ठं दूतमध्वरेक्र्णुध्वम | यो मर्त्येषु निध्रुविरतावा तपुर्मूर्धा घर्तान्नः पावकः || परोथदश्वो न यवसे.अविष्यन यदा महः संवरणाद वयस्थात | आदस्य वातो अनु वाति शोचिरध सम ते वरजनं कर्ष्णमस्ति || उद यस्य ते नवजातस्य वर्ष्णो.अग्ने चरन्त्यजरा इधानाः | अछा दयामरुषो धूम एति सं दूतो अग्न ईयसे हि देवान || वि यस्य ते पर्थिव्यां पाजो अश्रेत तर्षु यदन्ना समव्र्क्तजम्भैः | सेनेव सर्ष्टा परसितिष ट एति यवं न दस्म जुह्वा विवेक्षि || तमिद दोषा तमुषसि यविष्ठमग्निमत्यं न मर्जयन्त नरः | निशिशाना अतिथिमस्य योनौ दीदाय शोचिराहुतस्य वर्ष्णः || सुसन्द्र्क ते सवनीक परतीकं वि यद रुक्मो न रोचस उपाके | दिवो न ते तन्यतुरेति शुष्मश्चित्रो न सूरः परति चक्षि भानुम || यथा वः सवाहाग्नये दाशेम परीळाभिर्घ्र्तवद्भिश्च हव्यैः | तेभिर्नो अग्ने अमितैर्महोभिः शतं पूर्भिरायसीभिर्नि पाहि || या वा ते सन्ति दाशुषे अध्र्ष्टा गिरो वा याभिर्न्र्वतीरुरुष्याः | ताभिर्नः सूनो सहसो नि पाहि समत सूरीञ जरितॄञ जातवेदः || निर्यत पूतेव सवधितिः शुचिर्गात सवया कर्पा तन्वा रोचमानः | आ यो मात्रोरुशेन्यो जनिष्ट देवयज्याय सुक्रतुः पावकः || एता नो अग्ने सौभगा दिदीह्यपि करतुं सुचेतसं वतेम | विश्वा सतोत्र्भ्यो गर्णते च सन्तु यूयं पात … ||...

Text: Rig Veda Book 8 Hymn 3 पिबा सुतस्य रसिनो मत्स्वा न इन्द्र गोमतः | आपिर्नो बोधिसधमाद्यो वर्धे.अस्मानवन्तु ते धियः || भूयाम ते सुमतौ वाजिनो वयं मा न सतरभिमातये | अस्माञ्चित्राभिरवतादभिष्टिभिरा नः सुम्नेषु यामय || इमा उ तवा पुरूवसो गिरो वर्धन्तु या मम | पावकवर्णाःशुचयो विपश्चितो.अभि सतोमैरनूषत || अयं सहस्रं रषिभिः सहस्क्र्तः समुद्र इव पप्रथे | सत्यः सो अस्य महिमा गर्णे शवो यज्ञेषु विप्रराज्ये || इन्द्रमिद देवतातय इन्द्रं परयत्यध्वरे | इन्द्रं समीकेवनिनो हवामह इन्द्रं धनस्य सातये || इन्द्रो मह्ना रोदसी पप्रथच्छव इन्द्रः सूर्यमरोचयत | इन्द्रे ह विश्वा भुवनानि येमिर इन्द्रे सुवानास इन्दवः || अभि तवा पूर्वपीतय इन्द्र सतोमेभिरायवः | समीचीनासर्भवः समस्वरन रुद्रा गर्नन्त पूर्व्यम || अस्येदिन्द्रो वाव्र्धे वर्ष्ण्यं शवो मदे सुतस्य विष्णवि | अद्या तमस्य महिमानमायवो....

Text: Rig Veda Book 9 Hymn 3 एष देवो अमर्त्यः पर्णवीरिव दीयति | अभि दरोणान्यासदम || एष देवो विपा कर्तो.अति हवरांसि धावति | पवमानो अदाभ्यः || एष देवो विपन्युभिः पवमान रतायुभिः | हरिर्वाजाय मर्ज्यते || एष विश्वानि वार्या शूरो यन्निव सत्वभिः | पवमानःसिषासति || एष देवो रथर्यति पवमानो दशस्यति | आविष कर्णोति वग्वनुम || एष विप्रैरभिष्टुतो.अपो देवो वि गाहते | दधद रत्नानिदाशुषे || एष दिवं वि धावति तिरो रजांसि धारया | पवमानःकनिक्रदत || एष दिवं वयासरत तिरो रजाण्स्यस्प्र्तः | पवमानः सवध्वरः || एष परत्नेन जन्मना देवो देवेभ्यः सुतः | हरिः पवित्रेर्षति || एष उ सय पुरुव्रतो जज्ञानो जनयन्निषः | धारया पवते सुतः ||...

Text: Rig Veda Book 10 Hymn 3 इनो राजन्नरतिः समिद्धो रौद्रो दक्षाय सुषुमानदर्शि | चिकिद वि भाति भासा बर्हतासिक्नीमेति रुशतीमपाजन || कर्ष्णां यदेनीमभि वर्पसा भूज्जनयन योषाम्ब्र्हतः पितुर्जाम | ऊर्ध्वं भानुं सूर्यस्य सतभायन्दिवो वसुभिररतिर्वि भाति || भद्रो भद्रया सचमान आगात सवसारं जारो अभ्येतिपश्चात | सुप्रकेतैर्द्युभिरग्निर्वितिष्ठन रुशद्भिर्वर्णैरभि राममस्थात || अस्य यामासो बर्हतो न वग्नूनिन्धाना अग्नेः सख्युःशिवस्य | इड्यस्य वर्ष्णो बर्हतः सवासो भामासो यामन्नक्तवश्चिकित्रे || सवना न यस्य भामासः पवन्ते रोचमानस्य बर्हतःसुदिवः | जयेष्ठेभिर्यस्तेजिष्ठैः करीळुमद्भिर्वर्षिष्ठेभिर्भानुभिर्नक्षति दयाम || अस्य शुष्मासो दद्र्शानपवेर्जेहमानस्य सवनयन नियुद्भिः | परत्नेभिर्यो रुशद्भिर्देवतमो वि रेभद्भिररतिर्भाति विभ्वा || स आ वक्षि महि न आ च सत्सि दिवस्प्र्थिव्योररतिर्युवत्योः | अग्निः सुतुकः सुतुकेभिरश्वै रभस्वद्भीरभस्वानेह गम्याः ||...

tvāṁ hy agne sadam it samanyavo devāso devam aratiṁ nyerira iti kratvā nyerire | amartyaṁ yajata martyeṣv ā devam ādevaṁ janata pracetasaṁ viśvam ādevaṁ janata pracetasam || RV_4,001.01 sa bhrātaraṁ varuṇam agna ā vavṛtsva devām̐ acchā sumatī yajñavanasaṁ jyeṣṭhaṁ yajñavanasam | ṛtāvānam ādityaṁ carṣaṇīdhṛtaṁ rājānaṁ carṣaṇīdhṛtam || RV_4,001.02 sakhe sakhāyam abhy ā vavṛtsvāśuṁ na cakraṁ rathyeva raṁhyāsmabhyaṁ dasma raṁhyā | agne mṛḻīkaṁ varuṇe sacā vido marutsu viśvabhānuṣu | tokāya tuje śuśucāna śaṁ kṛdhy asmabhyaṁ dasma śaṁ kṛdhi || RV_4,001....

Shloka निश्चयं शृणु मे तत्र त्यागे भरतसत्तम | त्यागो हि पुरुषव्याघ्र त्रिविधः सम्प्रकीर्तितः ||१८-४|| Transliteration niścayaṃ śṛṇu me tatra tyāge bharatasattama . tyāgo hi puruṣavyāghra trividhaḥ samprakīrtitaḥ ||18-4|| Translations Dr.S.Sankaranarayan 18.4. O best of Bharata’s descendants ! Listen to My considered view about relinishing : Indeed the act of relinishing is rightly spoken to be three-fold, O best among men ! Shri Purohit Swami 18.4 O best of Indians! Listen to my judgment as regards this problem....